گروه نرم افزاری آسمان

دوم: محتواي سورهي مؤمنون




ویژگی هاي برجسته مومنان
4. قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ* - قرآن کریم در آیات اول تا چهارم سورهي مؤمنون ویژگیها و صفات مؤمنان را بیان میکند و میفرماید: 1
الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خشِعُونَ* وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ الَّلغْوِ مُعْرِضُونَ* وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَوةِ فعِلُونَ براستی که مؤمنان رستگار شدند؛* (همان)
کسانی که آنان در نمازشان فروتنند؛* و کسانی که آنان از (کار و سخن) بیهوده روي گردانند؛* و کسانی که آنان [بخشش
است، سپس به هر نوع پیروزي و « شکافتن و بریدن » در اصل به معناي « افلَح » . زکات را [پرداخت کنندهاند؛ نکتهها و اشارهها: 1
رسیدن به مقصد و خوشبختی گفته شده است. آري؛ مؤمنان همهي موانع خوشبختی را از سر راه بر میدارند و راه خود را به
سوي مقصد میشکافند و به سوي پیروزي پیش میروند. 2. مؤمنان در دنیا و آخرت پیروز و رستگارند و رستگاري مادي و معنوي
در انتظار آنان است و اصولًا رستگاري و پیروزي واقعی جز در سایهي ایمان تحقق نمییابد؛ چراکه پیروزي دنیوي در آزادي،
سربلندي، عزّت و بینیازي است و سعادت اخروي در جوار رحمت پروردگار و بهشت برین و باعزّت و در کنار دوستان شایسته
در اصل به معناي حالت فروتنی و ادب جسمی و روحی است که در « خاشِعُون » . است که این امور جز با ایمان امکانپذیر نیست. 3
برابر شخص بزرگ یا حقیقت مهمی در انسان پیدا میشود، به طوري که آثار آن در بدن ظاهر میگردد. 4. این آیه برپا داشتن
نماز را نشانهي مؤمنان ندانسته، بلکه خشوع و ص: 28 فروتنی در نماز را از ویژگیهاي مؤمنان بر
میشمارد؛ یعنی نماز مؤمنان الفاظ و حرکاتی بیروح نیست بلکه آنان در حال نماز از غیر خدا جدا میشوند و غرق در حال
حضور، تفکر و راز و نیاز با خدا میگردند. 5. در حدیثی روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله مردي را دید که در حال نماز با
و در حدیث دیگري «1» . ریش خود بازي میکند، حضرت فرمود: اگر قلب او خاشع و فروتن بود، اعضاي بدنش نیز فروتن میشد
روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله در هنگام نماز گاهی به آسمان نگاه میکرد اما پس از نزول این آیه همواره به زمین نگاه
6. خشوع در برابر خدا و حضور قلب در نماز، همان روح نماز است. برخی از مفسران براي رسیدن به این مرحله از «2» . میکرد
نماز، راه حلهایی را پیشنهاد کردهاند که عبارتاند از: الف) شناخت بیشتر خدا و بزرگی او که دنیا را در نظر انسان کوچک
میکند؛ ب) شناخت بیشتر نماز و فلسفهي افعال و اذکار آن؛ ج) توجه نکردن به کارهاي پراکنده و مختلف که مانع تمرکز حواس
است؛ د) انتخاب محل و زمان مناسب براي نماز، به طوري که مانع تمرکز و حضور قلب نباشد؛ ه) پرهیز از گناه که مانع نزدیکی
«3» . قلب به خدا میشود؛ و) انجام مستحبات و آداب مخصوص نماز؛ ز) مراقبت مستمر و تمرین براي حضور قلب و تمرکز در نماز
شامل هر گفتار، عمل و فکري میشود که فایدهي قابل ملاحظهاي نداشته باشد؛ یعنی مؤمنان در تمام اعمال و گفتار و « لَغْو » .7
افکار خود ص: 29 هدفی را دنبال میکنند و کارها و سخنان آنها سازنده و مفید است و از کارها و
سخنان غیر مفید و اندیشههاي باطل و گناهان دوري میکنند. 8. مؤمنان نه تنها کارها، سخنان و افکار لغو ندارند بلکه از آن روي
یکی از ویژگیهاي مؤمنان شمرده شده است، در حالی که « زکات » گردانند و بدان توجه نمیکنند. 9. در این آیات پرداخت
سورهي مؤمنون در مکه نازل شده است و در مکه زکات واجب نشده بود. از این رو برخی مفسران برآناند که مقصود این آیه
بیان شده « قَدْ » 10 . در این آیات رستگاري مؤمنان با فعل ماضی و «1» . پرداخت زکات مستحب است که شامل انفاق مالی میشود
صفحه 11 از 110
است؛ یعنی این پیروزي و رستگاري حتماً تحقق خواهد یافت. و نیز صفات مؤمنان به صورت اسمی (نه فعلی) بیان شده، تا نشان
دهد که این ویژگیهاي مؤمنان موقتی نیست، بلکه برنامهي مستمر آنهاست. آموزهها و پیامها: 1. اگر میخواهید به رستگاري و
خوشبختی نایل شوید، مؤمن باشید و صفات عالی آنها را کسب کنید. 2. مؤمنان، نمازي همراه با خشوع و زندگی هدفمند و دستی
بخششگر دارند. *** ص: 30 قرآن کریم در آیات پنجم تا هفتم سورهي مؤمنون به پاكدامنی
7. وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حفِظُونَ* إِلَّا عَلَی أَزْوجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ - مؤمنان و قانون روابط جنسی آنان اشاره میکند و میفرماید: 5
أَیْمنُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ* فَمَنِ ابْتَغَی وَرَآءَ ذلِکَ فَأُوْلئِکَ هُمُ العَادُونَ و همان کسانی که دامانشان را (در امور جنسی) حفظ
میکنند؛* مگر در مورد همسرانشان یا آنچه (از کنیزان) مالک شدهاند؛ که در حقیقت آنان (در این موارد) سرزنش نمیشوند؛* و
در اصل به معناي شکاف بین دو پاي انسان « فَرْج » . کسانی که فراتر از این جُویند، پس تنها آنان تجاوزگرند. نکتهها و اشارهها: 1
ولی در زبان فارسی در مورد زنان به کار میرود. این تعبیر کنایهاي «1» ، است که در قرآن کنایه از آلت تناسلی مرد و زن است
در واژهي « دامن » دور و مؤدبانه است، ولی در اثر مرور زمان از الفاظ صریح شده است و معادل مناسب آن در عصر ما، همان
است. 2. این آیه یکی از ویژگیهاي مؤمنان را محافظت بر پاكدامنی خویش معرفی کرده است؛ یعنی مردان و زنان « پاكدامنی »
3. در این آیه همسران استثنا شدهاند؛ یعنی مانعی نیست که انسان «2» . مؤمن با مراقبت مستمر، خود را از آلودگیها حفظ میکنند
از همسر دایم یا موقت خویش کامجویی کند. یعنی اسلام نه شهوترانی را مطلقاً آزاد گذاشته و نه این غریزهي انسانی را سرکوب
کرده، بلکه راه میانهاي پیموده است؛ یعنی راههاي قانونی براي ص: 31 ارضاي غریزهي جنسی
انسان قرار داده و غیر از آن را ممنوع کرده است. 4. در این آیه به حلال بودن کنیزان براي صاحبان آنها اشاره شده است. البته این
ذکر این نکته در این آیه نشان میدهد «1» . مطلب داراي شرایط ویژه است که در بسیاري از موارد، مشابه شرایط همسر انسان است
که خداي متعال، به غرایز جنسی کنیزان نیز توجه نموده و آنها را محروم و سرکوب نکرده است. 5. از این که در آیات فوق راه غیر
از ازدواج و کنیزان ممنوع شده است، میتوان استفاده کرد که راههاي نامشروع دیگر همچون زنا و خود ارضایی ممنوع است.
آموزهها و پیامها: 1. پاكدامنی از نشانههاي مؤمنان است. 2. غریزهي جنسیِ خود را قانونمند کنید. 3. از نظر قرآن، ازدواج و
ارضاي صحیح غریزهي جنسی ناپسند نیست. *** قرآن کریم در آیات هشتم تا یازدهم سورهي مؤمنون به سه ویژگی دیگر مؤمنان
11 . وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمنتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رعُونَ* وَالَّذِینَ هُمْ عَلَی صَ لَوتِهِمْ یُحفِظُونَ* - و بهشت برین آنان اشاره میکند و میفرماید: 8
أُوْلئِکَ هُمُ الْورِثُونَ* الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خلِدُونَ و کسانی که آنان امانتهایشان و پیمانهایشان را رعایت میکنند؛* و
کسانی که آنان بر نمازهایشان مواظبت مینمایند.* تنها آنان وارثانند. * (همان) کسانی که فردوس را به ارث میبرند، در حالی که
آنان در آن جا ماندگارند. ص: 32 نکتهها و اشارهها: 1. امانتداري و پايبندي به تعهدات از
مهمترین پایههاي نظام اجتماعی بشر است که بدون رعایت آنها، جامعهي بشري گرفتار هرج و مرج میشود. مقصود از امانتداري
و رعایت پیمان در این آیه، معناي گستردهي آن است که شامل امانتها و پیمانهاي مردم و خدا میشود؛ یعنی نعمتهاي خدا،
آیین حق، کتابهاي الهی، دستورات رهبران الهی و نیز فرزندان، اموال و مقامهاي دنیوي همه امانتهاي خدا هستند که مؤمنان در
همانطور که در حفظ امانتهاي «1» . حفظ آنان و اداي حق آنها میکوشند، و در هنگام مرگ آنها را به نسلهاي آینده میسپارند
2. مقصود از رعایت امانت و پیمان آن است «2» . مردم و بازپس دادن آنها و نیز در رعایت پیمانها و تعهدات خود پايبند هستند
که مؤمنان هم مراقب امانتها و پیمانهاي خود هستند و در حفظ و اداي آنها تلاش میکنند و هم در اصلاح آنها میکوشند؛
بنابراین در امانت و عهد سه چیز لازم است: ادا، حفظ و اصلاح. 3. این آیات یکی از ویژگیهاي مؤمنان را محافظت بر نمازها
را با دقت زیر نظر دارند و مراقب آداب و شرایط نمازهاي «3» معرفی میکند، یعنی مؤمنان زمان و مکان و تعداد نمازهاي واجب
خویش هستند، تا مراحل تکامل ص: 33 و سعادت را هر روز در پنج نوبت طی کنند و به مراحل
صفحه 12 از 110
عالی کمال برسند. 4. مقصود از ارث بردن بهشت توسط مؤمنان، یا فرجام نیک آنان است و یا آن که مؤمنان بدون زحمت زیاد به
آن دست مییابند؛ یعنی اعمال مؤمنان در برابر پاداشهاي بهشتی بسیار ناچیز است. و یا آن است که هر مؤمنی در بهشت منزل
افرادي را که به جهنّم رفتهاند به ارث میبرند، همانطور که در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله حکایت شده که هر یک از شما
داراي دو منزل است، منزلی در بهشت و منزلی در دوزخ، اگر کسی بمیرد و وارد دوزخ شود، اهل بهشت منزلگاه او را به ارث
و به معناي باغ یا بوستان مخصوصی است که تمام نعمتها در آن گرد «2» در اصل لغتی غیر عربی « فِردُوس » 5. واژهي «1» . میبرند
آموزهها و پیامها: 1. امانتداري و پايبندي به «3» . آمده است. برخی مفسران بر آناند که فردوس یکی از نامهاي بهشت است
پیمانها و مراقبت بر نمازها، از نشانههاي مؤمنان است. 2. آموزهي آیات آن است که اگر میخواهید بهشت برین فرجام نیک شما
باشد، مؤمن حقیقی شوید و صفات آنان را کسب کنید. *** ص: 34
مراحل آفرینش جنینی و اعجاز علمی قرآن
.14 - قرآن کریم در آیات دوازدهم تا چهاردهم سورهي مؤمنون به هفت مرحله از آفرینش انسان اشاره میکند و میفرماید: 12
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسنَ مِن سُللَۀٍ مِّن طِینٍ* ثُمَّ جَعَلْنهُ نُطْفَۀً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ* ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَۀَ عَلَقَۀً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَۀَ مُضْ غَۀً فَخَلَقْنَا الْمُضْ غَۀَ عِظمًا
فَکَسَوْنَا الْعِظمَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنهُ خَلْقًا ءَاخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخلِقِینَ و بیقین انسان را از چکیدهاي از گِل آفریدیم؛* سپس او را آب
اندك سیّالی در جایگاه استوار [: رحم قرار دادیم؛* سپس آب اندك سیّال را بصورت [خون بسته آویزان آفریدیم، و [خون بسته
آویزان را بصورت (چیزي شبیه) گوشت جویده شده آفریدیم، و گوشت جویده شده را بصورت استخوانهایی آفریدیم؛ و بر
استخوانها گوشتی پوشاندیم؛ سپس آن را بصورت آفرینش دیگري پدید آوردیم؛ و خجسته باد خدا، که بهترین آفرینندگان است!
نکتهها و اشارهها: 1. قرآن کریم در آیات اول سورهي مؤمنون با بیان ویژگیهاي مؤمنان، شوق ایمان را در دلها شعلهور ساخت و
اینک در این آیات راه تحصیل ایمان را نشان میدهد؛ یعنی به وسیلهي بیان اسرار آفرینش انسان و مراحل خلقت او، راه ایمان و
که به «1» معرفت را میگشاید. 2. قرآن کریم در سورههاي حج، مؤمنون و غافر مراحل آفرینش انسان تا مرگ را بیان کرده است
طور کلی میتوان گفت پانزده مرحله است. این مراحل عبارتاند از: خاك، آب، منی، نطفه، عَلَقه، مُضْ غۀ، تنظیم و شکلگیري (یا
تسویه و تصویر)، شکلگیري استخوانها، پوشاندن گوشت بر استخوانها، مرحلهي تعیین جنس جنین، آفرینش روح و دمیدن جان
در انسان، تولد، بلوغ، کهن سالی و در نهایت مرحلهي مرگ. ص: 35 برخی از صاحبنظران بیان
این مراحل در قرآن را نشانهاي از اعجاز علمی این کتاب الهی دانستهاند؛ چرا که وجود این مراحل و نظم آن در علوم پزشکی
به معناي چیزي است که از چیز دیگري « سُلالۀ » .3 «1» . جدید مطرح شده است، در حالی که قرآن قرنها قبل از آن خبر داده است
4. در مورد «2» . به معناي خاکی است که با آب مخلوط شده است « طِین » گرفته شود و خلاصه و عصاره و برگزیدهي آن است و
قَرار » . ذیل آیهي پنجم سورهي حج توضیح لازم داده شد. 5 « مضغه » و « علقه » و « نطفه » مراد از آفرینش انسان از خاك و معناي
به معناي قرارگاه امن و امان است. این آیه به موقعیت خاص رحم در بدن انسان اشاره دارد، که یکی از محفوظترین « مَکین
مکانهاي بدن رحم است؛ چراکه از هر طرف تحت حفاظت قرار گرفته است. یعنی رحم از طرفی به وسیلهي ستون فقرات و دندهها
و از طرف دیگر توسط استخوان نیرومند لگن و نیز توسط لایههاي متعدد شکم، پاسداري میشود. 6. در این آیه به شکلگیري و
تکوین استخوان پیش از گوشت و عضلات اشاره شده است؛ یعنی به مرحلهي تمایز لایههاي جنین و شکلگیري و ایجاد دستگاه
البته با «3» . استخوانبندي انسان اشاره کرده است. این یکی از مطالبی است که در علم جنینشناسی مورد تأیید قرار گرفته است
توجه به آیهي پنجم سورهي حج، جنین انسان در مرحلهي مُضغه به دو بخش: تمایز یافته و غیر متمایز تقسیم میشود، که آن بخش
تمایز ص: 36 یافته، قسمت استخوانی جنین را تشکیل میدهد. پس مقصود آیه آن نیست که تمام
صفحه 13 از 110
7. تعبیر قرآن در این آیه در مورد گوشت و استخوان بسیار زیبا و جالب است. «1» . سلولهاي جنین تبدیل به استخوان میشود
آري؛ گوشتها و عضلات همچون لباسی بر اندام «. ما بر استخوان گوشتی پوشانیدیم » : گوشت را به لباس تشبیه کرده و میفرماید
انسان حافظ استخوانها در برابر ضربهها و سرما و گرما هستند و اگر این لباس گوشتی نبود، اسکلت استخوانی انسان بسیار زشت
خلق » بر آن نقاش قدرت آفرین باد که گِرد مه کشد ماه هلالی (حافظ) 8. در این آیه مرحلهي هفتم آفرینش انسان را «2» . مینمود
معرفی کرده و خدا بر این آفرینش خود آفرین گفته است. در این مرحله از خلقت جنین انسان از حیات حیوانی وارد حیات « دیگر
انسانی میشود و روح در او دمیده میشود و شایستهي آن میشود که جانشین خدا در زمین و امانتدار او گردد و بار مسئولیت و
این آیه خدا را «4» . به معناي ایجاد همراه با کیفیت مخصوص یا به معناي اندازهگیري است « خَلْق » .9 «3» . دین را به عهده گیرد
معرفی کرده است. پس روشن میشود که غیر خدا هم خالقهایی وجود دارند، ولی او بهترین آفریننده است؛ یعنی « بهترین خالقها »
خدا خالقی است که صورت و مادهي هر چیزي را ص: 37 میآفریند در حالی که انسان فقط
صورت آفریدهها (یک اتومبیل و یا هواپیما) را خلق میکند اما مادهي اولیهي آن را از طبیعت میگیرد. و نیز خلقت الهی نامحدود
است، ولی انسان قدرت محدودي براي خلقت دارد و در این قلمرو هم نیازمند رخصت و اجازهي الهی است، همانطور که عیسی
آموزهها و پیامها: 1. به مراحل آفرینش خود بنگرید و در آنها «1» . علیه السلام با رخصت الهی صورتی همچون پرنده خلق میکرد
تفکر نمایید، تا بهترین آفریننده را بشناسید. 2. با مطالعات رویانشناسی، خداشناس شوید. *** قرآن کریم در آیات پانزدهم و
شانزدهم سورهي مؤمنون به مرحلهي مرگ و انگیزش انسان در رستاخیز اشاره میکند و میفرماید: 15 و 16 . ثُمَّ إِنَّکُمْ بَعْدَ ذلِکَ
لَمَیِّتُونَ* ثُمَّ إِنَّکُمْ یَوْمَ الْقِیمَ ۀِ تُبْعَثُونَ سپس شما بعد از این (مراحل) قطعاً میمیرید؛* سپس شما در روز رستاخیز حتماً برانگیخته
میشوید. نکتهها و اشارهها: 1. در آیات قبل هفت مرحله از زندگی انسان بیان شد و اینک در این آیه به مرحلهي هشتم سرنوشت
انسان اشاره کرده که مرگ است، تا انسانها گمان نکنند که زندگی دنیا براي همیشه ادامه دارد؛ سپس به مرحلهي نهم سرنوشت
انسان، یعنی انگیزش در رستاخیز اشاره کرده تا انسانها بدانند که با مردن همه چیز پایان نمیپذیرد و آفرینش با این همه شکوه و
عظمت براي ص: 38 این چند روز زندگی دنیا نیست و هدفی برتر را دنبال میکند. 2. در آیهي
پنجم سورهي حج مراحل خلقت انسان به عنوان دلیل معاد بیان شد و اینک در این آیات مراحل خلقت انسان به عنوان دلیل
خداشناسی و شناخت بهتر خالق مطرح شده است. البته در این دو آیه، باز هم مسئلهي مراحل خلقت با مسئلهي معاد پیوند داده شد.
آري؛ آفرینش عجیب انسان در رحم مادر و مراحل خلقت و نقش و نگارهاي تازهي آن نشان دهندهي آن است که دست بهترین
. آفرینندگان در پس این پرده است، همانطور که نشان دهندهي قدرت او بر انگیزشی دیگر در رستاخیز است. آموزهها و پیامها: 1
به یاد مرگ و رستاخیز باشید. 2. مراحل زیباي خلقت شما در دنیا تمام نشده و در جهانی دیگر ادامه خواهد یافت. *** قرآن کریم
در آیات هفدهم و هیجدهم سورهي مؤمنون به نشانههاي خدا در آسمانها و نزول باران اشاره میکند و میفرماید: 17 و 18 . وَلَقَدْ
خَلَقْنَا فَوْقَکُمْ سَبْعَ طَرَآئِقَ وَمَا کُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غفِلِینَ* وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَآءِ مَآءً بِقَدَرٍ فَأَسْکَنهُ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَی ذَهَابٍ بِهِ لَقدِرُونَ و بیقین
بر فراز شما هفت راه (آسمانی) آفریدیم؛ و از آفرینش غافل نبودهایم.* و از آسمان، آبی به اندازه فرو فرستادیم؛ و آن را در زمین
« طَرائِق » . جایگزین کردیم، و ما مسلماً بر [از بین بردن آن تواناییم. ص: 39 نکتهها و اشارهها: 1
به معناي عدد هفت است که گاهی به عنوان عدد واقعی به کار میرود و گاهی « سَبْع » و «1» جمع طریقه و به معناي راه یا طبقه است
بنابراین ممکن است این آیه تفسیرها و معانی مختلفی پیدا کند که به برخی از آنها اشاره میکنیم: الف) «2» . کنایه از کثرت است
در بالاي سر شما هفت راه رفت و آمد براي فرشتگان آفریدیم. ب) بر فراز شما مسیرها و مدارهاي زیادي براي گردش ستارگان
آفریدیم. ج) بر فراز شما هفت طبقه (یا آسمانهاي زیادي) آفریدیم؛ یعنی بر فراز شما جهانها و کهکشانهاي دیگري وجود دارد
2. در این آیات تأکید شده «3» . که در فاصلههاي مختلف از شما قرار گرفته و هر کدام فوق دیگري و دورتر از همدیگر قرار دارند
صفحه 14 از 110
که تعداد مسیرها و طبقات و جهان مانع توجه خدا به همهي آنها نیست و خدا از آنها آگاه است؛ چراکه همه مخلوق اویند و
آفریننده از آفریدهي خود غافل نمیشود. همانطور که فرشتگان الهی نیز با رفت و آمدهاي مکرر و از راههاي مختلف ناظر بر
3. در این آیات اشاره شده که خدا آب را به اندازهي معین فرود میآورد، به طوري که نه کمبود آب به «4» . مخلوقات خدا هستند
وجود آید و نه زیادي آب سبب غرق مردم و زمینها شود. البته روشن است که کنترل آبهاي سطحی زمین، کوشش انسانها را
ص: 40 میطلبد تا با سدسازي و استفادهي صحیح و مناسب از آب، از سیلابهاي فصلی
جلوگیري کنند. 4. در این آیات به ذخیره سازي آب در زیر زمین به عنوان یکی از نشانههاي قدرت الهی و نعمتهاي خدا اشاره
شده است که اگر او میخواست میتوانست این آبها را از میان ببرد. اوست که برخی از قسمتها و طبقات زمین را نفوذ ناپذیر و
برخی قسمتها را نفوذپذیر آفریده است، به طوري که همهي آبها در سطح زمین نمیمانند بلکه به درون لایههاي زمین میروند و
به صورت آب گوارا توسط قناتها، چاهها و چشمهها خارج میشوند. آموزهها و پیامها: 1. در آفرینش آسمان و گردش آب در
طبیعت نظر کنید و درس خداشناسی و ایمان بگیرید. 2. خدا از حال شما غافل نیست. 3. همان خدایی که نعمت داده، میتواند
نعمتها را از شما بگیرد (پس مراقب اعمال و افکار خود و سپاسگزار او باشید). *** قرآن کریم در آیات نوزدهم و بیستم
سورهي مؤمنون به نشانهها و نعمتهاي خدا در رویش گیاهان و میوهها اشاره میکند و میفرماید: 19 و 20 . فَأَنشَأْنَا لَکُم بِهِ جَنتٍ
مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنبٍ لَّکُمْ فِیهَا فَوکِهُ کَثیرَةٌ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ* وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَیْنَآءَ تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِ بْغٍ لِّلْآکِلِینَ پس به وسیله آن
بوستانهایی از درختان خرما و انگورها براي شما پدید آوردیم، که در آنها میوههاي فراوان براي شماست؛ و از آنها میخورید. * و
براي خورندگان میروید. « نان خورشی » (نیز) درخت (زیتون) ي که از کوه پربرکت (: طُور سَینا) بیرون میآید که با روغن و
ص: 41 نکتهها و اشارهها: 1. در این آیات از میان نعمتهاي الهی به سه میوهي پرارزش خرما،
انگور و زیتون اشاره شده است. این مطلب نشان دهندهي اهمیت این میوههاست. تحقیقات غذا شناسان نیز همین مطلب را تایید
میکند؛ چراکه روغن زیتون براي سوخت و ساز بدن انسان ارزش فراوان دارد و اکسیر سلامتی نامیده میشود و خرما نیز با قند
از » فراوان و مواد حیاتی متنوع خود یک منبع ارزشمند غذایی است و انگور نیز همچون شیر مادر نیروبخش است. 2. عبارت
به دو صورت تفسیر شده است: الف) مقصود آن است که شما استفادههاي متنوعی از باغها میکنید که «. میوههاي باغها میخورید
یکی از آنها خوردن میوههاست، ولی از درختان باغها براي خانهسازي، داروسازي، تهیهي لباس، فرش و علوفه براي دامها و گاهی
به عنوان سوخت استفاده میکنید. ب) مقصود آیه آن است که زندگی روزمرهي شما از این باغها اداره میشود و در تمام ابعاد
در لغت به معناي کوه پربرکت یا کوه پردرخت یا کوه زیباست؛ « طُور سَیناء » .3 «1» . زندگی از باغها استفاده میکنید و میخورید
بنابراین ممکن است مقصود همهي کوههایی باشد که درخت زیتون بر آنها میروید و یا همان کوه طور معروف در صحراي سینا
.4 «2» . باشد که درختهاي زیتون بر آن میروید و عربهاي حجاز در هنگام مسافرت به شمال، نخست به این منطقه برمیخورند
است و از آن جا که انسان در هنگام غذا ص: 42 خوردن، نان خود را با « رنگ » به معناي « صِ بغ »
خورش رنگین میکند، به همهي خورشها گفته شده است. در اینجا مقصود روغن زیتون یا همهي خورشهایی است که از
آموزهها و پیامها: 1. به رویش درختان و میوهها بنگرید و درس خداشناسی و ایمان بگیرید. 2. در «1» . درختان به دست میآید
میان میوهها خرما، انگور و زیتون از اهمیت بیشتري برخوردارند (پس در برنامهي غذایی خود به آنها توجه بیشتري بنمایید).
*** قرآن کریم در آیات بیست و یکم و بیست و دوم سورهي مؤمنون به نشانهها و نعمتهاي الهی در دامها و کشتیها اشاره
میکند و با دعوت به عبرت آموزي از دامها میفرماید: 21 و 22 . وَإِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعمِ لَعِبْرَةً نُّسْقِیکُم مِّمَّا فِی بُطُونِهَا وَلَکُمْ فِیهَا مَنفِعُ
کَثِیرَةٌ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ* وَعَلَیْهَا وَعَلَی الْفُلْکِ تُحْمَلُونَ و قطعاً در (وجود) دامها، براي شما عبرتی است؛ از آنچه در شکم آنهاست به
شما (شیر) مینوشانیم. و براي شما در آنها سودهاي فراوان است؛ و از (گوشت) آنها میخورید؛* و بر آنها و بر کشتیها حمل
صفحه 15 از 110
میشوید. نکتهها و اشارهها: 1. در این آیه به منافع فراوان دامها اشاره شده است، این حیوانات پرسود غذا، لباس، کفش و بعضی
دیگر از نیازهاي انسانها را تامین میکنند و حتی از مدفوع آنها به عنوان کود تقویتکنندهي درختان و مزارع استفاده میشود.
2. در این آیات به سه فایدهي اساسی چهار پایان یعنی شیر، گوشت و مرکب سواري اشاره ص: 43
شده است. شیر گوارا و نیروبخش دامها از درون شکم آنها و از لابهلاي خون بیرون میآید، تا نشانهاي از قدرت الهی و عبرتی
براي انسانها باشد و گوشت این حیوانات منبع غذایی مفیدي است که معمولًا جزئی از غذاهاي روزانهي انسانهاست و یادآوري
آن حسّ سپاسگزاري ما را برمیانگیزد. 3. در این آیات به یک فایدهي مشترك چهارپایان و کشتیها اشاره شده است که همان
حمل انسانها و بار آنان به طرف مقصد است؛ یعنی چهارپایان مرکبهاي سواري خشکیها و کشتیها مرکبهاي سواري دریاها
هستند. هر چند با اختراع وسایل نقلیهي جدید همچون اتومبیل و هواپیما از اهمیت چهارپایان و کشتیها در زمینهي حمل و نقل
انسانها کاسته شده است، اما هنوز هم در مناطق روستایی و سواحل دریاها مهمترین وسیلهي حمل و نقل، کشتیها و چهارپایان
هستند. آموزهها و پیامها: 1. با مطالعه در مورد چهارپایان درس خداشناسی و سپاسگزاري بیاموزید. 2. شیر و گوشت دامها از
اهمیت غذایی برخوردار است (پس به آنها توجه کنید). 3. با مطالعه در حرکت و بارکشی حیوانات و کشتیها درس خداشناسی و
ایمان بگیرید. *** ص: 44
سرگذشت